İmparatorlukların şehri İzmit'i daha önce hiç böyle görmediniz

Tamamen gerçeği yansıtan çizimler arasında, 4. Murat'ın yaptırdığı Saray-ı Hümayun dan başka hiçbir yerde olmayan görseli yer alıyor.

Tarih boyunca çeşitli uygarlıklara ev sahipliği, Roma İmparatorluğu’na da başkentlik yapan "Nikomedia" yani şimdiki adıyla İzmit (Kocaeli), tarih bilimci ve illüstratör Onur Şahna tarafından çizimlerle canlandırılıyor. Üniversite yıllarında başladığı hayal ürünü çizimlerini Prof. Dr. Halil İnalcık'ın teşvikiyle tarihi çizimlere döndüren Şahna, İzmit üzerine yazılan seyahatnamelerde yer bulan gravürleri toplayıp, inceledikten sonra restore edip yeniden çizerek renklendirmeler yaptı. Şahna’nın hayal ürünü olmayan, tamamen gerçeği yansıtan tarihi çizimleri, Kocaeli’de bulunan SEKA Kağıt Müzesi’ndeki salonda sergileniyor. Üniversite yıllarında kendisini İzmit’in tarihine adayan Şahna, 17 yıldır tarihi çizimler yapıyor. Türkiye’de tarihi çizim yapan tek kişi olan Şahna’nın eserleri, uluslararası bilimsel yayınlarda da kullanılıyor.

"İnalcık’ın teşvikiyle başladım"

Lisans eğitimini Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümünde tamamladığını söyleyen Şahna, 2003-2006 yılları arasında ise ünlü tarihçi rahmetli Prof. Dr. Halil İnalcık'ın asistanlığını yaptığını kaydetti. Prof. Dr. Halil İnalcık'ın teşvikiyle tarihi çizimler yapmaya başladığını ifade eden Şahna, "Daha önce hayal ürünü tarihi çizimler yapıyordum. Halil İnalcık bana, işimi profesyonel olarak yapma imkanı verdi. 2005 yılında Venedik’te bir sempozyum için onun erken Osmanlı dönemi ile ilgili çizimlerini yaptım. Karamürsel Bey, Akçakoca Bey, Bitinya dedikleri bizim Kocaeli dediğimiz mıntıkanın fethedilmesi, Osmanlı Devleti'nin kurulması gibi çizimler yaptım. Daha sonra İzmit kalelerini çalışmaya başladım. Bu kapsamda çalışmalara devam ettim. Ardından İzmit'in kuruluşundan, Osmanlı dönemine kadar aşama aşama getirdim" dedi.

"Ne kadar gravür varsa hepsini topladım"

İllüstrasyon çizimlerinin, iki aşamaya ayrıldığını anlatan Onur Şahna, "Birincisi kendi tasarlayıp çizdiklerim. Sikkeler, seyahatnameler, arkeolojik kazı raporları veya literatürde o konuda yapılmış incelemelerin derlemelerinden oluşan bilimsel kurgular. Diğeri de İzmit üzerine tarih boyunca seyahatnamelerde yer bulmuş gravürler. Ne kadar gravür varsa hepsini tek tek buldum. İnceledim, restore ettim, yeniden çizdim ve renklendirdim" diye konuştu.

"Tarihi veri sadece bu çizimde var"

Seyahatnamede yer alan 1745 yılının İzmit’ini resmeden çiziminin önemini anlatan Şahna, "Halil İnalcık da bu çizime çok kıymet veriyordu. İzmit'in tarihi yapılarına ilişkin 19. yüzyıl öncesine dair elimizdeki tek kayıt, Matrakçı Nasuh Efendi'nin 1534 tarihli minyatürüydü. Minyatür sanatı perspektif içermez, 3 boyutlu yapılar içermez. Biraz durumu betimleyen çizimlerdir. Onun üzerinden kıymetlendirme yapmak, tarihi yapıları anlamak çok güçtü. Ama bu çizim, bunu büyük ölçüde giderdi. İzmit’in iç kalesini, Roma döneminden kalma surlarını, yine Yavuz Sultan Selim zamanında ihya edilen, geliştirilen tersane, 4. Murat'ın av köşkünü daha doğrusu Kasr-ı Humayün'un çizimleri bulunuyor. Bunlar tarihi veri olarak sadece bu çizimde var. 4. Murat'ın yaptırdığı sarayın başka bir görseli yok, minyatürü yok. Pertev Paşa Külliyesi'nin de en önemli kayıtlarından biri bu çizim. Çünkü külliyeyi tam haliyle kervansarayıyla, hamamıyla, imarethanesiyle anlatıyor. Bu tarihsel kıymeti olduğu için bu çizime daha çok önem gösterildi" şeklinde konuştu.

"Bu çalışmalar görsel eksikliği tamamlıyor"

İzmit’in Roma İmparatorluğu’na yaklaşık 45 yıl başkentlik yaptığına dikkat çeken Tarih Bilimci Şahna, "İzmit, Anadolu'da İstanbul dışında Roma'ya başkentlik yapan tek şehir olma vasfı taşıyor. Aynı zamanda bir geçiş güzergahı üzerinde. Antik dönemde de burada bir fabrikasyon üretim varmış, Osmanlı döneminde de varmış. Modern çağda da burada endüstri vardı. Hızlı ve çarpık kentleşmeyle tahrip edilmiş. Günümüze fazla tarihi eser ulaşabilmiş değil. Modern kentin altına gömülü kalmış, çok da ilgi çekmemiş. O yüzden bu illüstrasyonlar, gravürler, bu yapılan çalışmalar görsel eksikliği tamamlıyor" şeklinde konuştu.

"Halil İnalcık'a verdiğim sözü tutmak istiyorum"

2014 yılında Milli Saraylar Daire Başkanlığı'nın teklifiyle Dolma Bahçe Sarayı'nda 7 gün süre ile sergi açtığını söyleyen Şahna, "O uluslararası bir sergiydi. Onun dışında bu çizimler, bilimsel yayınlarda benim iznimle kullanıyor. Bu çizimleri, illüstrasyon kitabı halime getirdim. Kısa bir İzmit tarihçesi içeriyor. Onu henüz daha son haline kavuşturamadım. O bittiğinde yayınlanacak. Rahmetli Halil hocaya verdiğim sözü sağlığında tutamadım, belki yakın zamanda tutabileceğim. Halil hoca, bu görsel eksiğin alandan, meslekten yani tarihten birileri tarafından doldurulmasını önemsiyordu. Buna kıymet veriyordu. Tek tek çalışılıp basılmasını istiyordu ama bu işler gerçekten zor. Yaklaşık 1 yılı alıyor, ben bu zamana kadar 22 illüstrasyon yaptım. Biraz da insanüstü çaba ile iyi kötü yetiştirebildim" ifadelerini kullandı.

"Benden başka tarihi çizim yapan yok"

Türkiye’de kendisinden başka tarihi çizim yapan kişinin olmadığını vurgulayan Şahna sözlerini şöyle sürdürdü: "Literatürü her zaman tarar, incelerim. Türkiye'de benden başka tarihi çizim yapan yok. İzmit ile ilgili çizim yapan zaten dünyada yok. Reşat Ekrem Koçu'un ‘İstanbul Ansiklopedisi’ var. Mesela orada illüstrasyonlar yapılmış ama tamamen hayal ürünü şeyler. Türkiye'de yerleşmiş bir meslek kolu değil."