Dünya genelinde büyük çoğunluğu yüksek gelirli 52 ülkede yeni tip koronavirüs (Kovid-19) aşılama çalışmaları başlarken, Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) büyük umutlarla kurulmasına öncülük ettiği Kovid-19 Aşıları Küresel Erişim Programı (COVAX) kapsamında ihtiyaç sahibi 92 ülkeden hiçbirine henüz aşı dağıtılamadı.

DSÖ, Küresel Aşı ve Bağışıklama İttifakı (GAVI) ve Salgın Hastalıklara Hazırlık İçin Yenilik Koalisyonunca (CEPI) yürütülen ortak girişimle Nisan 2020'de COVAX girişimi başlatıldı.

Proje ile Kovid-19 aşılarının dünyanın en yoksul ülkelerine eşit, hızlı ve adil şekilde dağıtılması hedeflendi.

Fakat GAVI'ye göre "zengin ülkelerin aşı stokçuluğuna başlaması" gerek DSÖ'yü gerek COVAX'tan aşı bekleyen 92 ülkeyi zor durumda bıraktı.

Merkezi İsviçre'nin Cenevre kentinde bulunan DSÖ'den AA muhabirine yapılan açıklamada, yoksul ülkelere aşı dağıtılmasının zorluğuna dikkat çekildi.

Aşıların "eşit ve hızlı" şekilde dağıtılmasının küresel salgını sone erdirmenin tek yolu olduğu vurgulanan açıklamada, "Salgını durduracak aşılar değil, aşılamalardır. Bu nedenle aşılara adil ve eşit erişimi sağlamalıyız. Bu, çok zorlu bir mücadele olacak. Tıpkı Everest'e tırmanmaya benziyor, ana kampı kurduk ancak hala zirveye ulaşmamız gerekiyor." değerlendirilmesinde bulunuldu.

Zengin ülkeler DSÖ'yü zor durumda bıraktı

DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, 18 Aralık'ta, yaklaşık 2 milyar doz Kovid-19 aşısı için anlaşmalar yaptıklarını belirterek aşıların yoksul ülkelere 2021'in ilk yarısında ulaşacağını bildirmişti.

Zengin ülkelerin ikili anlaşmalarla aşı üreten firmaların elindeki mevcut Kovid-19 aşılarını satın alması DSÖ'yü zor durumda bıraktı.

Örgütten art arda yapılan açıklamalarda gerginliğin had safhaya ulaştığı anlaşılıyor.

"Dünya feci bir ahlaki başarısızlığın eşiğinde"

DSÖ yetkilileri, ısrarlı sorulara rağmen şimdiye kadar aşı şirketlerinden COVAX'a ulaşan aşı miktarını açıklamıyor.

18 Ocak'ta bu şirketlere ve bunlarla ikili anlaşmalar yapan zengin ülkelere sert tepki gösteren Ghebreyesus, "Düşük gelirli bir ülkeye ise sadece 25 doz verildi. 25 milyon değil, 25 bin değil, sadece 25. Açık konuşmam gerekiyor, dünya feci bir ahlaki başarısızlığın eşiğinde. Bu başarısızlığın bedeli de dünyanın en yoksul ülkelerinde insan hayatı ve geçim kaynaklarıyla ödenecek." uyarısında bulundu.

DSÖ Genel Direktörü, 9 Ocak'ta ise "Düşük ve orta gelirli ülkelerin çoğunun henüz aşı almadığına dair açık bir sorun var." uyarısı yaptı.

Ghebreyesus, sık sık, "aşı milliyetçiliğine son verilmesi, zengin ülkelerin ihtiyacından fazla aşı almaması ve ciddi finansman eksiği olan COVAX'a mali destek verilmesi" çağrısında bulunuyor.

DSÖ'nün salgına karşı küresel aşı ve tedavi programının (ACT Accelerator) bir parçası olan COVAX'sın tanıtım sayfasında, "Hızlı ilerleyen bir salgında, herkes güvende olana kadar kimse güvende değil." sloganı dikkat çekiyor.

Şimdiye kadar 190 ülkenin katıldığı COVAX'a, ABD ve Rusya ise henüz dahil olmadı.

"COVAX kapsamında hiçbir ülkeye aşı göndermedik"

DSÖ Sözcüsü Margaret Harris, AA muhabirinin sorusu üzerine, COVAX programı kapsamında "düşük ve orta gelirli" hiçbir ülkeye aşı gönderilmediğini aktardı.

Harris, aşıların yoksul ülkelere ne zaman gönderileceğine ilişkin tarih vermedi, dağıtım başladıktan sonra bilgi vereceklerini söylemekle yetindi.

Sözcü Harris, sadece 25 doz Kovid-19 aşısı verilen ülkenin Gine olduğunu bildirdi. Gine'nin bu aşıları Rusya'dan temin ettiği öğrenildi.

"Yoksul ülkelerde aşılama şubat ayında başlayabilir"

DSÖ Başdanışmanı Bruce Aylward, 11 Ocak'ta, yoksul ülkelere COVAX kapsamında aşı dağıtılmasına ilişkin, "Şimdiye kadar aşılamaların tamamı yüksek gelirli veya orta gelirli ülkelerde yapıldı. Şubat ayında bu ülkelerde aşılamaya başlayabileceğimize inanıyor ve güveniyoruz." açıklamasında bulunmuştu.

Öte yandan, DSÖ'nün öncülük ettiği COVAX programından şu ana kadar 92 ülkenin Kovid-19 aşısı almaya hak kazandığı belirtildi.

Örgüt, talepte bulunan COVAX üyesi diğer ülkelere de aşı temin etmeyi planlıyor.

GAVI ve DSÖ'nün ilk etapta aşı göndereceği ve üç kategoriye ayrılan 92 ülke şu şekilde sıralanıyor:

Düşük gelirli ülkeler: Afganistan, Benin, Burkina Faso, Burundi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo, Eritre, Etiyopya, Gambiya, Gine, Gine-Bissau, Haiti, Kuzey Kore, Liberya, Madagaskar, Malavi, Mali, Mozambik, Nepal, Nijer, Ruanda, Sierra Leone, Somali, Güney Sudan, Suriye, Tacikistan, Tanzanya, Togo, Uganda, Yemen

Alt-orta gelir grubundaki ülkeler: Angola, Cezayir, Bangladeş, Butan, Bolivya, Cabo Verde, Kamboçya, Kamerun, Komorlar, Kongo, Fildişi Sahili, Cibuti, Mısır, El Salvador, Esvatini, Gana, Honduras, Hindistan, Endonezya, Kenya, Kiribati, Kırgızistan, Laos, Lesotho, Moritanya, Mikronezya, Moldova, Moğolistan, Fas, Myanmar, Nikaragua, Nijerya, Pakistan, Papua Yeni Gine, Filipinler, Sao Tome ve Principe, Senegal, Solomon Adaları, Sri Lanka, Sudan, Timor-Leste, Tunus, Ukrayna, Özbekistan, Vanuatu, Vietnam, Batı Şeria ve Gazze (Filistin), Zambiya, Zimbabve

COVAX'tan aşı almayı hak eden diğer ülkeler: Dominika, Fiji, Grenada, Guyana, Kosova, Maldivler, Marshall Adaları, Samoa, St. Lucia, Saint Vincent ve Grenadinler, Tonga, Tuvalu.

Proje kapsamında birinci aşamada 190 katılımcı ülkenin nüfusunun risk altındaki yüzde 20'sinin aşılanması hedefleniyor.

Aralarında sağlık çalışanları, yaşlılar ve kronik hastalığı bulunan yüksek risk grubundaki yüzde 20'lik nüfus diliminin aşılanmasına öncelik verilmesi öngörülüyor.AA