Sağlık Bakanlığı, damacana suların kontrolü için düzenleme yapacak.
Bakanlığın firmalara görüş için gönderdiği taslağa göre, damacana suyun yaşam döngüsündeki tüm süreçler "online" denetim altına alınarak yıkama suyu sıcaklığı ve dolum sayısı tespit edilebilecek, 75 seferden fazla kullanılması önlenecek damacanın azami 3 yıllık, içindeki suyun ise 3 aylık ömrü takip altında olacak.
Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu (THSK) ile Türkiye Bilimsel Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) arasında yürütülen çalışmalar sonucu Damacana Takip Sistemi (DTS) ve su üretim tesisleri online takip sistemiyle ilgili dokümanlar oluşturuldu. Firmaların görüşüne sunulan dokümanlara geri bildirimler doğrultusunda son şekli verilecek.
Mevcut sorunlar
Bakanlığın hazırladığı taslağa göre, yürütülen çalışmayla damacana suyun yaşam döngüsündeki tüm süreçlerin belirli teknolojilerle denetim altında tutulması ve damacana suların takip edilmesi hedefleniyor. Böylece piyasada sahte su satışının önüne geçilerek hem halk sağlığının hem de üreticilerin korunması amaçlanıyor. Taslakta damacana sularla ilgili mevcut sorunlar şöyle sıralandı:
-Damacanaların ne kadar süre ve kaç defa kullanıldığı anlaşılamıyor.
-Su kalitesiyle ilgili kaynaklarının debi, iletkenlik ve pH bilgileri online elde edilmiyor, kaynak suyu ile dolum suyu belirli değerler açısından online karşılaştırılamıyor.
-Damacana yıkamasının hangi sıcaklık aralığında yapıldığı online tespit edilemiyor.
-Damacana dolum tarihi ve zamanlarında usulsüzlük yapılabiliyor.
-Damacana dolum zamanı doğru bir şekilde tespit edilemiyor.
-Damacana dolum sayısı tespit edilemiyor.
-Damacana suyunun üretimden tüketime kadarki süreç takip edilemiyor.
-Damacananın yaşam döngüsü süresi takip edilemiyor.
- Piyasada sahte ürünler üretilip satılabiliyor.
-Vatandaş, kullandığı su ve damacanayla ilgili güvenilir bilgi elde edemiyor.
-Ülkedeki damacana suların üretim ve satışı anlık izlenemiyor.
Yeni sistem ne getiriyor?
Taslağa göre, bu problemler alınacak önlemlerin online takibiyle en aza indirgenebilecek. Buna göre damacanayla ilgili alınacak online önlemler şöyle:
-Damacana üretim tarihi, üretim yeri, su üreticisi, su satış bayisi/ofisi ve su üretiminden satış bayisine kadar ki taşıma bilgileri kayıt altına alınacak.
-Damacana yıkama suyu sıcaklığı tespit edilecek
-Damacana dolum sayısı tespit edilecek ve 75 seferden fazla kullanılması önlenecek.
-Damacana ömründe 3 yıllık azami süre takip edilecek.
Taslağa göre su kalitesiyle ilgili ise şu önlemler alınacak:
-Suya ait debi, iletkenlik, pH özellikleri belirli noktalarda ölçülecek.
-Su dolum zamanı ve tarihi tespit edilecek
-Üreticiyle ilgili bilgi sahibi olunacak
-Su dağıtım ağı takip edilecek.
-Su ömründe 3 aylık azami süre izlenecek.
Taslağa göre vatandaş, kullanacağı damacana suyla ilgili Kurum tarafından belirlenen detaylı bilgilere anlık erişebilecek, tıpkı ilaçlarda olduğu gibi, analiz sonuçlarına göre toplatılması gereken damacana suların tespit edilmesiyle en kısa sürede toplatma yapılabilecek, elde edilen verilerle kaçak üretim anlaşılacak ve gerekli önlemler alınacak.
Damacana takip sistemi
Geliştirilecek Damacana Takip Sistemi (DTS) şu süreçlerden oluşacak:
-Damacana kimliklendirme süreci
-Damacana kimliğini gömme süreci
-Su kalitesi ölçme süreci
-Damacana yıkama süreci
-Damacana dolum süreci
-Damacanalı su dağıtım süreci
-Damacanalı su satış süreci
-Tüketici kontrol süreci
-İdari saha denetleme süreci
-DTS Merkezi denetleme süreci
Her damacanaya kimlik
Takip ve denetim için her damacana "D-Kimlik" olarak adlandırılacak bir kimliğe sahip olacak. Bu amaçla uygun teknoloji seçilerek her damacana tekil olarak kimliklendirilecek, bu sayede damacanalı su, yaşam döngüsü içerisinde takip edilecek.
Bu süreç, "D-Kimlik"in damacanaya gömülmesini/yazılmasını içerecek. "RFID" teknolojisiyle oluşturulan "D-Kimlik", damacana kullanılmaz duruma gelmeden çıkarılamayacak şekilde monte edilecek.
"2D" teknolojisiyle oluşturulacak kimlik ise elektronik ve insan gözüyle okuma dahil, damacananın izin verilen kullanım sayısı kadarki yaşam döngüsünde okuma performansının en az etkileneceği şekilde damacana yüzeyine yazılacak. D-Kimlikli damacana üretildikten sonra, kimlik bilgileri, üretim tarihi ve gerekli diğer bilgiler güvenli bir iletişim hattı üzerinden DTS Merkezi Denetleme sürecine gönderilecek.
Su kalitesi ölçme süreci
Su kalitesini ölçme sürecinde, kaynaktan su üretim tesisindeki dolum sürecine kadar belirli noktalarda suyun kalitesi ölçülecek ve bu değerler karşılaştırılacak. Bunun için pH, iletkenlik ve debi değerleri ölçülecek. Bu değerler sensörler aracılığıyla ölçüldükten sonra değiştirilemeyecek, zaman ve tarih bilgileri de eklenerek bilgi güvenliği teknikleri kullanılarak DTS Merkezi denetleme sürecine yollanacak.
Damacana yıkama süreci
Su üretim tesisine gelen tüm damacanalar su doldurma işleminden önce belirli sıcaklık aralığında (55-70 santigrat derece) yıkanacak. Sensörler vasıtasıyla ölçülen yıkama suyunun sıcaklığına zaman ve tarih bilgileri de eklenerek güvenli bir iletişim hattı üzerinden DTS Merkezi denetleme sürecine yollanacak.
Bu değerler sensörler aracılığıyla ölçüldükten sonra değiştirilemeyecek, zaman ve tarih bilgileri de eklenerek bilgi güvenliği teknikleri kullanılarak DTS Merkezi denetleme sürecine iletilecek.
Damacana dolum süreci
Dolum sürecinde ise damacanaların dolum zamanı ve tarihi bilgisi belirlenecek, bu bilgi damacana D-Kimlik bilgisiyle güvenli bir iletişim hattı üzerinden DTS Merkezi denetleme sürecine yollanacak.
Damacanalı su dağıtım süreci
Dağıtım sürecinde, damacananın, dolu olarak üretim tesisi çıkışından tüketiciye teslim edilme anına, tüketiciden boş/dolu olarak alındıktan sonra üretim tesisine gelene kadar takip edilmesi amaçlanıyor.
Tesisten sevkiyata başlandığında, yüklemesi yapılan dolu damacanalar ve yüklenen araçlarla hedef teslimat yerleri zaman ve tarih bilgisiyle güvenli bir iletişim hattı üzerinden DTS Merkezi denetleme sürecine yollanacak.
Dağıtım ağında, son nokta olan su bayisi de dahil her teslim alma işleminde, teslim alınan damacana bilgileri, teslim noktası bilgileri, zaman ve tarih eklenerek güvenli bir iletim hattı üzerinden DTS Merkezi denetleme sürecine ulaştırılacak.
Su satış süreci
Bayiler, damacana suyu, D-kimlik kullanılarak DTS Merkezi denetleme sürecinden elde edilecek bilgilerin olduğu bir teslimat belgesiyle tüketiciye teslim edecek. Bu belge üzerinde damacana D-kimlik kodu, su firması, damacananın kullanım sayısı ve üretim tarihi, suyun dolum tarihi bilgileri yer alacak.
Bayi tarafından dolu ya da boş iade alınacak damacana bilgileri, bayi bilgisi, zaman ve tarihle güvenli bir iletişim hattı üzerinden DTS Merkezi denetleme sürecine yollanacak.
Tüketici kontrol süreci
Tüketici, su dolu damacana satın alırken, damacana ve içindeki suyun kalitesiyle ilgili şu bilgileri kontrol edebilecek:
-Damacana kullanım sayısı
-Su son kullanım tarihi
-Damacana son kullanım tarihi
Tüketici, teslimat belgesi bilgileri ya da doğrudan DTS Merkezi denetleme sürecinden sağlanacak bilgilerle kontrol yapabilecek.
Çevrimdışı, yani teslimat belgesiyle kontrolde, öncelikle teslimat belgesinin teslim alınan damacanaya ait olduğunun kontrolü, damacana üzerindeki D-Kimlik numarasıyla karşılaştırılarak yapılacak, sonra belgedeki bilgilerin doğruluğu kontrol edilecek.
Tüketici herhangi bir uyuşmazlık anında damacanayı teslim almama hakkına sahip olacak. Böyle bir durumda teslimat belgesindeki bilgiler, uyuşmazlık bilgisi, zaman ve tarih bilgileriyle DTS merkezi denetleme sürecine yollanacak.
Çevrimiçi, yani internet üzerinden kontrolde, elektronik okutulacak damacana kimliği (D-Kimlik) bilgisiyle damacana DTS Merkezi denetleme sürecinden sorgulanacak. Uyuşmazlık olması durumunda, damacananın kayıt dışı olması halinde, damacana teslim alınmayacak.
Tüketici, uyuşmazlık durumunda karşılaşılan problemi DTS Merkezine web üzerinden şikayet edebilecek ve su kalitesiyle ilgili daha ayrıntılı bilgi görmek isterse web sitesi üzerinden bu bilgilere erişebilecek.
Damacana saha denetim süreci
Sağlık Bakanlığı THSK’ya bağlı denetim elemanları sahada rastgele denetim yapacak, damacana denetimi, damacana tüketici kontrol süreciyle benzer olacak.
Denetlenen dağıtım noktası ise derlenen damacana bilgileri, denetlenen noktaya ait bilgiler, zaman-tarih bilgisiyle DTS Merkezi denetleme sürecine yollanacak.
Merkez denetleme süreci
DTS Merkezi denetleme süreci, damacana ve damacana suların yaşam döngüsündeki gerekli tüm bilgilerin toplandığı, değerlendirildiği, raporlandığı süreç olacak.
DTS Merkezi denetleme sürecinde, diğer tüm süreçlerin karşılığı olan birer alt süreç olacak. Bu süreç THSK tarafından yönetilecek.
