Türkiye, endemik bitki çeşitliliğinde de dünyanın sayılı ülkeleri arasında yer alıyor.
Üç bitki coğrafya bölgesinin buluştuğu tek ülke olan Türkiye, tüm Avrupa Kıtası'nın 13 bin bitki türüne karşın, 10 bin bitki türünün sahibi. Türkiye'de damarlı bitki taksonlarının 3 bin 649'u (bitki türlerinin yüzde 34'ü) endemik. Bu bitki türlerinin 3.008'inin nesli tehdit altında. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, bu endemik türlerin korunmasına yönelik ciddi çalışmalar yürütüyor. Bunun yanı sıra nesli tehlike altında olan endemik bitkilerin doğadan koparılması ve yurt dışına çıkarılması halinde caydırıcı cezalar da mevcut.
2872 sayılı Çevre Kanununun 20 (k) bendi gereğince biyolojik çeşitliliğin tahrip edilmesi, nesli tehdit veya tehlike altında olanlar ile nadir bitki türlerinin mevzuata aykırı biçimde ticarete konu edilmesi halinde 2019 yılında 60 bin 163 TL idari para cezası uygulanıyor.
Nesli tehdit veya tehlike altında olan nadir bitki türleri arasında Antalya'da bulunan Likya orkidesi (Ophrys lycia) gibi pek çok salep (Orchidaceae) türü, Ankara çiğdemi (Crocus ancyrensis) gibi pek çok çiğdem (Crocus) türü, Adıyaman ve Tunceli'de bulunan Fritillaria imperialis gibi ters lale türleri, Kazdağı kardeleni (Galanthus trojanus) gibi pek çok kardelen yer alıyor.
Genetik kaynaklar üzerindeki hakların korunabilmesi için tehdit altında olsun veya olmasın, herhangi bir yabani türün örneğinin, yabancılar tarafından doğadan alınması veya yurt dışına çıkartılması halinde 04.04.1988 tarih ve 88/12839 sayılı "Türkiye'de İlmi Araştırma, İnceleme Yapmak ve Film Çekmek İsteyen Yabancılar veya Yabancılar Adına Müracaat Edenler ile Yabancı Basın-Yayın Mensuplarının Tabi Olacakları Esaslara" dayanılarak Çevre Kanunu uygulanıyor.
Ayrıca, 21.03.2017 tarihli ve 30014 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23. maddesi 4. fıkrası gereğince, nesli tehdit veya tehlike altında olan veya nadir bulunan doğal çiçek soğanlarını doğadan izinsiz ve kaçak toplayan veya mevzuata aykırı biçimde ticarete konu eden kişi veya kuruluşlara, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca işlem yapılıyor.
Yönetmelik kapsamında her yıl doğal çiçek soğanlarının ihracat listesi hakkında tebliğ ile doğadan toplanarak ihracatı yasaklanmış türlerin listesi yayınlanıyor. Söz konusu listede yayınlanan türlerin doğadan kaçak toplandığı tespit edildiğinde Çevre Kanunu'nun 20(k) bendi uyarınca işlem yapılıyor.
Tehlike altındaki türler belirlendi
Bitki tür sayısı yüksek olduğundan hemen hemen tüm illerde doğadan toplanması yasak bir bitki türüne rastlamak mümkün.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen "Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi" kapsamında Türkiye'deki tüm flora ve fauna türlerinin envanterleri çıkarılarak endemik, lokal endemik, nesli tehlike altında olan, ekonomik değeri olan türler belirlendi.
Akademisyenlerce proje kapsamında belirlenen bazı endemik, lokal endemik türlerin de izleme çalışmaları yapılıyor. İzlemeye alınan türler için bir izleme planı belirleniyor. Ayrıca izleme kapsamına alınan türlere yönelik tehditler tespit ediliyor ve bu tehditlere karşı alınması gereken önlemler belirleniyor.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından ayrıca, Tür Koruma Eylem Planı yürütülüyor.
Tür Koruma Eylem Planı, nesli tehlike altında, yok olmak üzere olan nadir türler için öncelikli olmak üzere yapılan bir çalışmayı kapsıyor. Bu eylem planı, korunmaya çalışılan türün mevcut durumu ile gelecekte görülmek istenen yer arasındaki yolu tarif ederek yapılması gerekenleri açıklıyor.
2014 yılında bütün ilgililerin katılımıyla eylem planı yapılması gereken türler belirlendi. Tarım ve Orman Bakanlığınca belirlenen bu türlerden 2019 yılına kadar, 100 adet tür eylem planı yapılması hedefi kondu.
Bu hedef kapsamında 80 adet nesli tehlike altında olan ve korunması gereken, endemik olan türler için Tür Eylem Planı yapıldı.
Koparmanın cezası ağır
Biyokaçakçılık (yabancılar tarafından doğadan türlerin toplanması veya yurt dışına çıkartılması) kapsamında 2019 yılında trüf mantarını yurt dışına kaçırmaya teşebbüs eden yabancı uyruklu bir kişiye, 60 bin 163 TL para cezası uygulandı. Tunceli'de ters laleleri toplayan 3 kişiye de 180 bin 489 lira idari para cezası kesildi.
Geçen yıl trüf mantarını yurt dışına kaçırmaya teşebbüs eden iki yabancı uyruklu kişiye toplam 97 bin 250 TL idari para cezası uygulandı.
Öte yandan doğadan kaçak olarak doğal çiçek soğanlarının toplanmasına ilişkin vakalarda, ağırlıklı olarak salep türlerinin iç ticaret veya kişisel kullanım amacıyla toplandığı görülüyor.
Bu yıl, Diyarbakır'da 162 kilogram salep soğanına el konuldu, toplam 722 bin TL idari para cezası uygulandı. 2018 yılında Elazığ'da 56 kilogram salep (Orkide türü) yakalandı ve 292 bin TL idari para cezası verildi.
Fırat kaplumbağası da izleme programında
Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi kapsamında, Gaziantep'te nesli tehlike altında olan Fırat kaplumbağası da (Rafetus Euphraticus) 2015 yılında hazırlanan Tür Eylem Planı İzleme Programına alındı.
Van'da tespit edilen endemik ve nesli tehlike altında olan Van Gölü İnci Kefali (Alburnus tarichi) türü de izleme programı kapsamındaki türler arasında yer alıyor.
Ardahan'da tespit edilen endemik ve nesli tehlike altında olan özhandokotu (Chaerophyllum posofianum) türü de izleme programına alındı.
Denizli'den bilim dünyasına yeni tür olarak tanıtılan, lokal endemik ve nesli tehlike altında bir tür olan Denizli menekşesi de (Viola Oenizliensis) izleme programında yer alan türlerden.
Ankara'da nesli tükenme tehlikesinde olan türlerden Gürsöğüt geveni ile Beypazarı geveni de izleme programı kapmasındaki türler arasında bulunuyor.
AA
