'İstanbul'un fethiyle İslam dünyasının hayali gerçekleşti'

Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi (FSMVÜ) Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Fahameddin Başar, "29 Mayıs 1453'te bin yıldan fazla hüküm sürmüş olan Bizans İmparatorluğu son bulduğu gibi imparatorluğun başkenti Konstantinopolis artık Türkopolis olmuştur." dedi.

FSMVÜ Rektör Yardımcısı Başar, 566. yıl dönümünde İstanbul'un fethinin önemini AA'ya değerlendirdi.

Bizans İmparatorluğu'nun, bin yılı aşkın süre İstanbul'dan yönetildiğini hatırlatan Başar, İstanbul'un ayrıca o dönem Hristiyanlık dünyasının en önemli merkezi olduğunu belirtti.

Coğrafi konumu ve doğal güzellikleri dolayısıyla İstanbul'un birçok defa kuşatıldığını anlatan Başar, "Nitekim İslamiyet öncesi Türklerden Batı Hunları, Avrupa Hunları sonra yine Batı'dan Avar Türkleri, hatta Ruslar ve Bulgarlar, şehri abluka altına almışlar ancak bugün de ayakta duran surlar şehri daima korumuş." dedi.

"İstanbul'un fethi, Müslümanlar için bir idealdi"

Başar, İstanbul'un fethinin, İslamiyetin doğuşundan sonra Müslümanlar için bir ideal olduğunu anımsatarak, Hazreti Muhammed'in asırlar öncesinden İstanbul'un fethini hedef gösterdiğini söyledi. Peygamberin övgüsüne mazhar olabilmek için ilk İslami dönemden itibaren Bizans ve İstanbul'a yönelik seferlerin başladığını anlatan Başar, Emeviler döneminde 3 kez, Abbasiler döneminde de bir kez şehrin kuşatıldığını ancak surlar nedeniyle fethedilemediğini dile getirdi.

Türklerin İslamiyeti kabulü ve Anadolu'nun Türk yurdu oluşuyla birlikte artık İstanbul'un 11. yüzyıldan itibaren Müslüman Türklerin de hedefi olduğuna işaret eden Başar, Malazgirt Zaferi'nden birkaç yıl sonra Selçuklu akıncılarının Boğaziçi'nde Üsküdar kıyılarına kadar ulaştığını ifade etti.

Başar, Bizans'ın, Selçukluların bu şekilde İstanbul'a yaklaşmaları üzerine, Avrupa'dan yardım istediğini, ardı ardına haçlı seferleri düzenlediğini ama bütün bunlara Selçuklu Türklerinin "dur" dediğini anlattı. Prof. Dr. Başar, haçlı tehlikesi geçtikten sonra, Moğolların gelişiyle Selçukluların İstanbul'a yönelik faaliyetlerinin sekteye uğradığını, 14. yüzyıl başlarına gelindiğinde Selçuklu Devleti'nin yıkıldığını söyledi.

"Bizans, Osmanlı için bir tehditti"

Selçuklu-Bizans sınırında bu sefer Türkmen beyliklerinin Bizans ile mücadele etmeye başladığını belirten Başar, sözlerine şöyle devam etti:

"Bu beylikler içinde başlangıçta küçük olan Osmanlı Beyliği, İstanbul'un yakınında kurulmuş olması dolayısıyla Bizans ile devamlı mücadele ederek üstün geldi, Güney Marmara topraklarının hakimi oldu. Çanakkale'ye kadar ulaştı. Çanakkale'den Gelibolu'ya da geçildi. İstanbul hem Anadolu hem de Trakya'dan abluka altına alındı. Bizans, Türk toprakları ortasında kalan küçük bir şehir devleti durumuna düştü. Devletin bekası için de büyük bir tehdit oluşturmaktaydı. Çünkü Bizans, 11. yüzyıldan itibaren hem Türkleri Anadolu'dan çıkarmak istiyor hem de bunu tek başına başaramadığı için Avrupa'dan haçlı seferleri talebinde bulunuyordu. Bu, Osmanlı için bir tehditti. Yıldırım Beyazıt zamanında birkaç kez, onun oğlu Musa Çelebi ve ondan sonra da Çelebi Mehmet'in oğlu 2. Murat döneminde olmak üzere, Osmanlılar İstanbul'u birçok kez kuşattı ama sonuca ulaşamadı."

Sultan Mehmet tahta çıktıktan sonra ilk hedefinin İstanbul'u fethetmek olduğunu anlatan Başar, "Çünkü o sırada, Fetret Dönemi'nden beri İstanbul'da bulunan bir taht iddiacısı, bir Osmanlı şehzadesi vardı o da Süleyman Çelebi'nin torunu Orhan Çelebi idi. Orhan Çelebi, imparatorun sarayındaydı ve bu şehzadeyi Osmanlı'nın zor anlarında serbest bırakıyor. Yanına bir miktar kuvvet vererek Rumeli'ye gönderiyor. Tahta hak iddia etmesini sağlıyor ve devleti tehdit ediyor." dedi.

"2. Mehmet çok zeki bir hükümdardı"

Sultan Mehmet'in, Manisa'daki şehzadelik döneminden itibaren İstanbul'un fethini düşünmeye, planlar yapmaya başladığını belirten Başar, şunları anlattı:

"2. Mehmet çok zeki, tarihi çok iyi bilen, büyük cihangirlerin hayatlarını okuyan, İstanbul kuşatmalarındaki başarısızlık sebeplerini de incelemiş bir hükümdardı. Şehrin nasıl fetih edileceği konusunda ciddi bir hazırlık yapmayı planlamıştı kafasında. Hükümdar olur olmaz Yıldırım Beyazıt'ın inşa ettirdiği Anadolu Hisarı karşısına Rumeli Hisarı'nı 1452 yılı başlarında. Böylece 2. Mehmet, Bizans'a Karadeniz'den deniz yolu ile gelebilecek askeri yardımın önünü kesmek istemişti.

Payitaht Edirne'de kuşatma için hazırlıklar başladı. İstanbul surlarını yıkabilecek büyük toplar döktürmeye başladı. Türk top ustalarının yanına bir Macar top ustasını davet ederek, toplar döktürdü. Yeniçeri ordusunun miktarını 5 binden 10 bine çıkarmıştı. Ayrıca donanma da gerekliydi fetih için. Bu sebeple donanmasını da güçlendirdi. Ordu, bütün hazırlıklarını tamamlayınca 1453 Şubatında Edirne'den hareket etti. Nisan başlarında öncü birlikler surlar önüne ulaşmış, 6 Nisan'da da bizzat padişahın başında olduğu asıl ordu, İstanbul surları önüne gelerek karargahını kurdu."

"Bu fetih, üstünlüğün göstergesi olacaktı"

Başar, Sultan 2. Mehmet'in, tüneller kazmak için Eflak ve Boğdan'dan lağımcı ustalarını İstanbul'a getirdiğini, surların hangi tarafının zayıf olduğunu tespit ettiğini aktararak, yürüyen kulelerin hazırlandığını, topların taşındığını ifade etti.

Donanmanın Boğaziçi'nde demirlediğini belirten Başar, "2. Mehmet, şehri kuşatmadan önce Bizans İmparatoru'na elçi göndererek şehri teslim etmesini teklif etmişti ama imparator kabul etmeyince 6 Nisan günü top atışlarıyla birlikte İstanbul'un kuşatması başlamış oldu." dedi.

Başar, İstanbul'un fethinin ticari ve dini yönden önemine değinerek, "İstanbul'a hakim olan, boğazlara, Karadeniz, Akdeniz ve Ege'ye hakim olacaktır. Orta Çağ'da Bizans ve Venedik ticareti hep İstanbul merkezliydi. Sultan 2. Mehmet, böylece ticaretin de merkezini fethetmiş olacaktı. Bunun yanında Ortodoksluğun en önemli merkeziydi İstanbul. Asırlarca devam eden Hristiyanlık-Müslümanlık mücadeleleri yaşanmıştı. Bu fetih, üstünlüğün göstergesi olacaktı." değerlendirmesinde bulundu.

Fetih sürecinde Bizans'ın durumu

Bu süreçte Bizans'ın durumuna ilişkin de bilgi veren Prof. Dr. Başar, Bizans'ın, 1300'lü yılların ortalarından itibaren Osmanlı Devleti'ne tabi olmak zorunda kaldığını çünkü Türkler tarafından dört bir taraftan kuşatıldığını anlattı.

Başar, Bizans'ın Osmanlı'ya vergi ödeyen bir devlet olduğunu ama buna rağmen haçlı ordularının gelişiyle büyük muharebeler yapıldığından bahsederek, "Bizans'ın fetihten önceki son onlu yıllarına bakacak olursak, imparator daima Batı'dan askeri yardım istemektedir. Hatta Batı'nın yardım şartı şudur; İstanbul Ortodoks Kilisesi'nin, Roma Katolik Kilisesi'ne tabi olması, yani kiliseler birliğinin sağlanmasıdır ama İstanbul'un Rum Ortodoks halkı bu birleşmeyi istemiyordu. Çünkü Katolikler ve Ortodokslar arasında yıllarca devam eden bir mücadele söz konusuydu." dedi.

Bizans İmparatoru'nun, Rumeli Hisarı'nın inşası üzerine Sultan 2. Mehmet'in kararlı olduğunu da görünce son defa Batı'dan yiyecek ve askeri yardım talep ettiğini, bu talebe 10 kadırga ile Venediklilerin cevap verdiğini söyleyen Başar, Cenevizli Kaptan Giovanni Giustiniani'nin kuşatma sırasında 700 asker ile İstanbul'a geldiğini bildirdi.

Bizans İmparatoru'nun bu birlikleri, Kaptan Giustiniani'nin komutasında surların çeşitli yerlerine yerleştirdiğini ve savunma hazırlıkları yaptığını belirten Başar, şehir içinde erzak teminine başlandığını, sur dışındaki köylülerin, sur içine nakledildiğini, Haliç girişinin önceki kuşatmalarda da olduğu gibi zincirle kapatıldığını ifade etti.

"Çandarlı Halil Paşa'nın muhalefeti fethe mani olmadı"

Prof. Dr. Başar, 6 Nisan'da başlayan kuşatmanın 54 gün sürdüğünü hatırlatarak, şu bilgileri verdi:

"Bu kuşatmanın önemli dönüm noktaları vardır. Top atışları ile surlar tahrip edilmeye çalışıldı ama şehri savunanlar topun açtığı gedikleri kapatmak için uğraştı. Lağımcılar, tüneller açmaya çalıştı surların altından şehre girmek amacıyla. Fakat bu durum şehri savunanlar tarafından tespit edildi. Yürüyen kuleler ile surlara tırmanmaya çalışıldı ama Bizans'ın grek ateşi ile kuşatma günlerce başarısız bir şekilde devam etti.

Çandarlı Halil Paşa'nın başını çektiği muhalif grup, kuşatmanın çok uzayacağını, Avrupa'nın yeni bir haçlı ordusu ile geleceğini, Osmanlı için daha vahim sonuçlar doğuracağını ileri sürerek, kuşatmanın kaldırılmasını teklif etti. Fakat Sultan 2. Mehmet, şehri fethetme arzusundaydı. Vezirleri Şehabettin Paşa ve Zağanos Paşa da onun yanındaydı. Ayrıca Akşemseddin, Molla Hüsrev ve Molla Gürani hem Sultan 2. Fatih'i hem de orduyu cesaretlendirmekteydi."

Bizans'a yardıma gelen 3 Ceneviz gemisi ile 20 Nisan günü Marmara açıklarında bir deniz muharebesi yapıldığını ifade eden Başar, Osmanlı ordusunun ağır bir yenilgi aldığını ama kuşatmaya devam edildiğini söyledi.

Kuşatmanın dönüm noktası

Kuşatmanın dönüm noktalarından birinin gemilerin karadan yürütülerek Haliç'e indirilmesi olduğunu belirten Başar, 29 Mayıs Salı günü sabaha karşı başlayan son hücumla, surlarda açılan gedikten Osmanlı askerlerinin şehre girmeye başladığını kaydetti.

Sultan 2. Mehmet'in de öğle saatlerinde şehre girerek, Ayasofya'ya ilerleyip korku içinde bekleyen halka konuşma yaptığını ifade eden Başar, "Böylece 29 Mayıs 1453'te bin yıldan fazla hüküm sürmüş olan Bizans İmparatorluğu son bulduğu gibi imparatorluğun başkenti Konstantinopolis artık Türkopolis olmuştur. Genç padişahın fetihten sonraki imar ve iskan çalışmalarıyla da İstanbul, Türk-İslam şehri hüviyetine çok kısa bir zaman içinde bürünmüş, asırlarca Osmanlı Devleti'nin payitahtı olarak varlığını devam ettirmiştir." diye konuştu.

"İstanbul alınmasaydı Osmanlı kuruluşunu tamamlayamazdı"

FSMVÜ Fatih Sultan Mehmet ve Dönemi Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Abdülkadir Özcan da İstanbul alınmadan önce devletin iki parçalı olduğunu, Anadolu'dan Avrupa'ya, Avrupa'dan Asya kıtasına kalabalık orduların geçirilmesinin çok büyük problem teşkil ettiğine dikkati çekti.

Özcan, haçlı gemilerinin zaman zaman Çanakkale Boğazı'nı da kapattığını, dolayısıyla buradan da ordu geçirmenin büyük problem olduğunu dile getirerek, "İstanbul alınmasaydı Osmanlı Devleti kuruluşunu tamamlayamazdı. O yönüyle İstanbul'un fethi çok önemli." dedi.

İstanbul'un fethinin hazırlık sürecinde yaşananlara ilişkin bilgi veren Özcan, maddi yönden dönemin en güçlü silahları olarak topçuluk sisteminde büyük adımların atıldığını, görmeden atış yapabilen havan toplarının Fatih döneminde kullanıldığını, Edirne'de çapı çok büyük, ağır gülleler atabilen topların imal edildiğini, bu topların arabalarla İstanbul surlarının önüne getirildiğini, dönemin en teknik nitelikte silahlarının kullanıldığını söyledi.

Fethin başarılı olmasında manevi bir motivasyonun da söz konusu olduğunun altını çizen Özcan, "20 Nisan savaşından sonra 'Kuşatma devam etsin mi etmesin mi?' diye tereddüde düşülüyor. Akşemsettin Hazretleri'nin mektubundan sonra kuşatma ciddi şekilde devam ediyor ve fetih gerçekleşiyor." diye konuştu.

54 gün süren kuşatma

Fethin hazırlık sürecinin, 1451 Karaman Seferi'nden döndükten sonra başladığına dikkati çeken Özcan, "Fatih Sultan Mehmet seferden döndükten sonra Rumeli Hisarı'nı inşa ettirdi. 1451'den 1453'e kadar Edirne'de büyük topların dökümüyle meşgul oldu. Zaman zaman Edirne'den, İstanbul surları önüne gelerek keşiflerde bulundu. Surların yapısı, düzeni hakkında, etrafında içi su dolu hendek üzerinde incelemelerde bulundu. Hazırlıklarını tamamladıktan sonra 1453'ün Nisan ayında İstanbul surları önüne geldi. İstanbul kuşatması 54 gün sürdü. Aslında kale kuşatmaları için bu, uzunca bir süredir ama İstanbul gibi geniş, Orta Çağ'ın en büyük kulelerine, en büyük surlarına sahip bir şehir devletinin alınması kolay olmayacaktı." ifadelerini kullandı.

İstanbul'un fethinin Türk ve dünya tarihi açısından önemine değinen Özcan, "İstanbul'un fethiyle, İslam dünyasının hayali gerçekleşti. Fetih sonrasında, doğuya bilhassa Memlük sultanına, İran şahına ve Hindistan'a fetihnameler gönderdi ve İstanbul'un fethi olumlu karşılandı. Batı dünyasında da bir korku, heyecan ve üzüntü meydana geldi. O dönemin Batısı, adeta günümüzün İslam dünyası gibi parçalanmış haldeydi. Aralarında bir haçlı birliği oluşturmak için bazı girişimlerde bulunuldu ama bu gerçekleşmedi. Doğuda sevinç ve neşe, batıda üzüntüye neden oldu İstanbul'un fethi." değerlendirmesini yaptı.

Bizans imparatorlarının son dönemlerde şehzadeleri sürekli kışkırttığını anlatan Özcan, "Fatih son noktayı koydu, devletin coğrafi yapısını bir araya getirdi." dedi.

Özcan, İstanbul'un fethinden sonra Osmanlı Devleti'nin çok uluslu bir imparatorluğa dönüştüğünü aktararak, "Buradaki imparatorluğu, emperyalizm ile karıştırmamak lazım. Emperyalizm çok sonra ortaya çıkmış bir kavram. Çok uluslu bir devlet olarak düşünmek gerekir. Bunlar, Osmanlı döneminde kendi dinlerini, dillerini rahatça yaşadılar ve kullandılar." diye konuştu.

"Osmanlı, fetihten sonra kurumsal hale dönüştü"

Prof. Dr. Özcan, fethin ekonomik açıdan önemine ilişkin ise "İstanbul'un fethiyle Osmanlı, önemli bir merkeze sahip oldu. İstanbul'un fethinden sonra Fatih 'Kayzer' sıfatını da kullanmaya başladı. Kayzer, Roma imparatorlarının sıfatıdır. Devletin mali yönden güçlendiğini söyleyebiliriz. Vergi sistemi, rayına oturtuldu. Osmanlı devletinin haraç, cizye gibi kaynakları var. Bunun dışında alınan örfi vergiler de var. Bütün bunlar Fatih'in çıkardığı kanunnamelerde yerini buldu. İstanbul'un fethinden sonra Osmanlı Devleti, tam anlamıyla kurumsal bir hale dönüştü diyebiliriz." değerlendirmesinde bulundu.

Doğu Hristiyanlığının merkezi olan Ayasofya'nın fethin bir nişanesi olarak camiye çevrildiğini anlatan Özcan, Ortodoksluğun da Türk-İslam Devletinin hükümdarının güvencesi altına girdiğini söyledi.

"Defalarca kuşatıldı ancak bir türlü alınamadı"

İstanbul'un daha önce Latinler ve Müslümanlar tarafından daha önce defalarca kuşatıldığını ancak bir türlü alınamadığını belirten Prof. Dr. Özcan, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Daha önce Osmanlılar tarafından Yıldırım Beyazıt ve 2. Murat zamanlarında da kuşatmalar yapılmış, ancak zapt edilememişti. Fatih Sultan Mehmet'in kararlılığı, top silahını çok etkili kullanması bu fethi gerçekleştirdi. Bizans da bu aşamada kendi hazırlıklarını yapmıştı. Surları sağlamlaştırmışlardı, Batı'dan bazı yardım arayışlarında bulunmuşlardı başta Papalık olmak üzere.

Müslüman Türklere karşı savunma içine girmişlerdi. Venediklilerden gemi, askeri teçhizat ve lojistik takviye yapılmıştı. İstanbul kuşatması sırasında batının Bizans'a çok güçlü bir yardımda bulunduğunu göremiyoruz. Cenevizli bir kumandan surların savunmasında görev aldı ama onun yaralanmasından sonra Bizanslılar yalnız kaldı. Bu da Osmanlı'nın işine yaradı diyebiliriz."

AA