• BIST 100

    10331,31%1,61
  • DOLAR

    40,06% 0,06
  • EURO

    46,94% -0,05
  • GRAM ALTIN

    4273,29% 0,17
  • Ç. ALTIN

    6833,05% 0,21

İran ile Irak arasındaki kanlı ve galipsiz savaş 39'uncu yılında

İran ile Irak arasında uzun yıllara dayanan sınır ihtilafları, iç meselelere müdahale iddiaları ve "devrim ihracı" suçlamaları nedeniyle 22 Eylül 1980'de başlayan ve 8 yıl süren savaşın üzerinden 39 yıl geçti.

DÜNYA 22.09.2019 11:07:00 0
İran ile Irak arasındaki kanlı ve galipsiz savaş 39

İran ile Irak arasında 1980'de başlayan ve galibi olmayan 8 yıllık kanlı savaşın üzerinden 39 yıl geçmesine rağmen nedenleri tartışılmaya devam ederken etkileri hala hafızalardaki tazeliğini koruyor.

Baas yönetiminin "Saddam'ın Kadisiyesi" İran yönetiminin ise "Kutsal Savunma" olarak nitelendirdiği İran-Irak ya da diğer adıyla Birinci Körfez Savaşı 20. yüzyılın en önemli olaylarından biri olarak kayda geçti.

İran-Irak savaşı, iki ülke arasında uzun yıllara dayanan sınır ihtilafları, iç meselelere müdahale iddiaları ve "devrim ihracı" suçlamaları nedeniyle Irak'ın devrik lideri Saddam Hüseyin'in sınırda yer alan ve Arapların yaşadığı İran'ın Huzistan eyaletinin iki önemli kenti Abadan ve Hürremşehr'e 22 Eylül 1980'de saldırmasıyla başladı.

İki ülke arasında 8 yıl süren savaş, galibi olmayan fakat 1 milyon kişinin hayatını kaybettiği bir felaket olarak tarihteki yerini aldı.

İran'ın Irak'a müdahale edeceği iddiaları savaşın nedenini oluşturdu

ABD'nin 2003'teki Irak işgaliyle devrilen Saddam Hüseyin'e göre, Humeyni İran'da yaptığı devrimin bir benzerini Irak'ta da yapmak için çalışma yürütüyordu. Humeyni’ye göre de Saddam, İran’ın devrimden sonra zayıf kaldığını düşündüğü için Körfez'deki Arap ülkelerinin de desteğini alarak İran’ı işgal etmek istiyordu.

İran, devrimini dışarıya ihraç etmek amacıyla tüm İslam dünyasında ciddi örgütlenmelere gidiyor ve bunun için büyük bütçeler ayırıyordu. Humeyni'nin temel sloganlarından birisi de "Dünya mazlumları istibdat ve diktatörlüğe karşı ayaklanmalıdır" şeklindeydi. İran, bu amaçla Lübnan’da Hizbullah, Filistin’de İslami Cihad gibi örgütlerin kurulmasına öncülük etti.

Şah yönetimi tarafından 1965 yılında önce Türkiye'ye ardından Irak'a sürgün edilen Humeyni, uzun yıllar Irak’ta kalmış ve 1978'de Paris'e gidinceye kadar Şiilerin önde gelenleriyle iyi ilişkiler kurmuştu. Irak'taki Yüksek İslami Konseyi, Ammar el-Hekim’in dedesi Seyyid Muhammed Bakır el-Hekim liderliğinde “Irak Devrimi Yüksek İslami Konseyi” adıyla 1982’de İran’da kuruldu.

İran buna benzer birçok örgütü ve partiyi Saddam'a karşı kurmuş ve desteklemişti. Saddam da iddialarını bu gelişmeler üzerinden temellendiriyordu.

Humeyni'nin eski vekili ve Anayasa Konseyi Başkanı Ayetullah el-Uzma Hüseyin Ali Muntazeri, ölümünden önce verdiği bir röportajda konuyla ilgili şunları anlattı:

"İran-Irak savaşının gerçeği şudur; devrim olduğunda 'devrimin ihracı' ve 'bugün İran yarın Irak' gibi çok radikal sloganlar attık. Bu sloganlar etraftaki ülkelerin dehşete düşmesine neden oldu. O zaman Humeyni'nin yanına giderek şunu söyledim: 'Bir ülke devrim yaptığında iyi niyet beyanı olarak komşulara heyetler gönderir ve dostluk mesajları verir. Ne yazık ki biz bunu yapmadık ve kısa sürede yapsak iyi olur. Çünkü Saddam'ın Cezayir Anlaşması'nı yırtıp attığı ve savaş hazırlığı içinde olduğuna dair dedikodular var. O nedenle kısa süre içinde bu meselenin önü alınmalıdır.' Kendisi buna itiraz etti ve 'Böyle bir şey olmaz' dedi. Ben de 'Komşularla aramıza duvarlar öremeyiz, o yüzden iyi ilişkilere sahip olmalıyız' dedim. Kendisi yine itiraz etti ve 'Hayır biz ülkemizin etrafına duvar örmek istiyoruz' dedi."

Saddam'ın Şah ile imzaladığı anlaşma

Fırat ile Dicle'nin birleşme noktası Şattu'l Arap su yolu, iki ülkenin uzun yıllar süren ihtilafına, birbirlerine karşı savaşan silahlı grupları desteklemesine ve son olarak da 8 yıl süren savaşına yol açtı.

İki ülke arasında 1937 yılındaki sınır antlaşması ile Irak'a bırakılan Şattu'l Arap, sonraki yıllarda İran'ın razı olmaması nedeniyle gerginlik kaynağı olmaya devam etti. Dönemin ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’in talebiyle 6 Mart 1975’te Cezayir'de bir araya gelen Saddam Hüseyin ile İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi, Cezayir Anlaşması'nı imzaladı. Bu anlaşma ile Irak-İran sınırı, Şattu'l Arap su yolunun en derin noktasından geçecekti. Böylece su yolu paylaşılmış ve sorun çözülmüş gibi oldu.

İran Şahı'yla Saddam Hüseyin arasındaki ihtilaflı konular gerginlik nedeni olmaya devam etse de büyük çatışmalara dönüşmedi ancak İran'da Ayetullah Humeyni liderliğindeki 1979 yılında gerçekleşen devrim, iki ülke arasındaki tüm diplomatik köprülerin atılmasına neden oldu.

Savaş nedeni olarak Şattu'l Arap gösterilse de Sünni Arap ülkelerinin, Şiiliğin yayılması endişesi ve bundan kaynaklı teşviki, Saddam'ın İran'a savaş başlatmak için geniş bir destek bulmasını sağladı.

Savaşta Tahran ve Bağdat bombalandı

Irak tarafına göre İran, 4 Eylül'de Irak'ın sınır bölgelerine kara saldırıları düzenledi.

İran devleti ve medyası, 22 Eylül'den önce de Baas yönetiminin havadan ve karadan 397 saldırı düzenlediğini ancak dönemin Cumhurbaşkanı Ebul Hasan Beni Sadr'ın orduya yanıt verilmemesi yönünde talimat geçtiğini iddia etti. Ülke medyasına göre Beni Sadr, Irak'ın İran topraklarına girmeye cüret edemeyeceği düşüncesindeydi. Devrimden sonraki ilk Cumhurbaşkanı Beni Sadr, Humeyni ile ters düşünce görevden alındı ve Fransa'ya gitti.

Savaşta iki ülke de karşılıklı olarak başkentler Tahran ve Bağdat başta olmak üzere önemli şehirleri bombaladı ve önemli sivil kayıplara neden oldular. Irak ordusu, İran'ın Huzistan eyaletine bağlı ve Arapların yaşadığı iki sınır kenti Abadan ile Hürremşehr'i abluka altına aldı ancak sonuca gidemedi. Huzistan eyaletinin kuzeybatısındaki Ebu Gureyb Boğazı'nda ağır çatışmalar yaşandı.

İran'ın İsrail'den silah aldığı iddiası ve Haşimi'nin idamı

Devrim Muhafızları Ordusunun kurucularından, İran istihbaratının önemli isimlerinden din adamı Mehdi Haşimi'nin İran ile ABD (bir rivayete göre İsrail) arasında o süreçte yapılan silah alışverişini deşifre ettiği için geçmişte işlediği bir suçtan yargılanarak idam edilmesi, bu savaş sırasında en tartışmalı olaylardan biri olarak dikkati çekti. Olayın arından Humeyni'den sonra ülkenin başına geçmesi beklenen Muntazeri, vekillikten azledildi ve 1997'den öldüğü 2009 yılına kadar ev hapsine mahkum edildi.

Muntazeri, olayla ilgili olarak şunları anlattı:

"Ronald Reagan'ın temsilcileri, gizlice Tahran'a geldi ve İran ile silah pazarlığı yaptı. Ben buna itiraz ettim ve 'İsrail'den aldığımız silahlarla mı Irak'a karşı savaşacağız? Bu yanlıştır' dedim. Çünkü ABD, İran'a İsrail üzerinden silah satıyordu. 'Müslümanların düşmanı İsrail'den silah alıp Irak'taki Müslümanlara karşı savaşmak yanlış bir şeydir' dedim. Humeyni'nin evinde olduğumuz bir akşam da İsrail'den silah almanın yanlış olduğunu dile getirdim. Bu haber Lübnan'daki bir gazetede çıktı ve yöneticiler bundan çok rahatsız oldu. Bu yüzden Mehdi Haşimi'yi yargılayıp idam ettiler."

Bölge ülkelerinin pozisyonları

Türkiye, savaş boyunca tarafsızlığını korudu ve her iki ülkeyle de iyi komşuluk ilişkilerini sürdürdü. Suudi Arabistan ve diğer Körfez ülkeleri Saddam'dan, Suriye de İran'dan yana tutum aldı.

Muntazeri'nin anlatımına göre Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal ve Filistin lideri Yasir Arafat gibi liderlerin barış girişimleri sonuç vermedi ve savaş devam etti.

Galibi olmayan kanlı savaş

Yaklaşık bir milyon kişinin ölümüne, iki milyon kişinin yaralanmasına, 150 milyar dolar ekonomik zarara, yüz binlerce kişinin esir düşmesine, on binlerce kişinin kaybolmasına neden olan savaş, her iki ülkede de ağır yıkımlara yol açtı. Irak'ın zaferleri ile başlayan savaş, İran'ın direnmesiyle yıpratma savaşına dönüştü ve galibi olmadan sonuçlandı.

Savaş, iki tarafın da kabul ettiği Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 598 sayılı kararıyla 20 Ağustos 1988'de sona erdi. Barış görüşmeleri için eski İran Cumhurbaşkanı Ali Ekber Haşimi Rafsancani görevlendirilirken, Humeyni ateşkes kabulünü "zehir kadehini içmek" şeklinde nitelendirerek bunun kendileri için zor olduğunu söyledi.

Savaşın sona ermesini takip eden birkaç hafta içinde İran güçleri, Irak topraklarını tahliye ederek 1975'teki Cezayir Antlaşması'nda öngörülen sınırlara çekildi. Kararın 3. fıkrası ve Cenevre Konvansiyonu tüm esirlerin ivedilikle serbest bırakılmasını öngörüyordu.

Son savaş esiri değişimi 2003 yılında gerçekleşti. Son olarak İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin 11 Mart'taki Bağdat ziyaretinde, 1975 yılında imzalanan ancak daha sonra iptal edilen Cezayir Anlaşması'na dönüş kararı alındı ve İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, bunu "Saddam savaşının kalıntılarından biri daha ortadan kalktı" diye yorumladı. Taraflar Şattu'l Arap su yolunun ortak şekilde temizlenmeye başlanması kararı aldı.

İki taraf anlaşmış olsa da İran, savaşı başlatan taraf olduğu için Irak'a karşı "savaş tazminatı" kartını ilişkiler bozulduğunda kullanıyor.

Eski Irak Başbakanı Haydar İbadi, geçen yıl ABD'nin İran'a karşı yaptırımlarına mecburen uyacaklarını açıklamasının üzerinden birkaç saat geçmeden Tahran'daki yetkililer "savaş tazminatı" kartını gündeme getirdi. İran, Irak'ın hâlihazırda Kuveyt'e savaş tazminatını ödemeye devam ettiğini aynı şekilde Tahran'a da ödemesi gerektiğini savundu. Ancak pürüz giderilince iddia da gündemden kalktı.

Savaşın bir tarafını oluşturan İran’da, bugüne kadar konuyla ilgili yaklaşık 250 sinema filmi çekildi, onlarca kitap yazıldı, müzeler açıldı ve her yıl birçok anma töreni düzenleniyor. Savaşın diğer tarafı Irak’ta ise Baas rejimi yıkıldığı için Saddam’ın iddiaları da icraatları da sahiplenilmiyor.

İran'da 22-29 Eylül arasında "Kutsal Savunma Haftası" adıyla bir hafta boyunca etkinlikler, çeşitli programlar ve askeri gövde gösterileri düzenleniyor.

AA

Gündemi Takip Edin, OyunPress ile Oyun Haberleri ve İncelemeleri Kaçırmayın

Mermerler Holding’de Hisse Usulsüzlüğü İddiası: Zafer Murat Mermer’den Yasal Hamle!

LÖSEV GÖNÜLLÜ KOROSU, İBB KOROLAR FESTİVALİNDE FARKINDALIK YARATTI

KSO Başkanı Zeytinoğlu sanayi üretim endeksini değerlendirdi

GEBZE’NİN ÜRETİM GÜCÜ TÜRKİYE’NİN GELECEĞİNİ ŞEKİLLENDİRİYOR

Başarılı Karatecilerden Başkan Büyükgöz’e Ziyaret

Ulsan heyeti Kocaeli'ye hayran kaldı

Başkan Büyükgöz’ün Beylikbağı Ziyareti

Yozgat Belediye Başkanı’nın AK Parti’ye katılması gündemde

Yalçın Dumlu’dan Bölgesel Kalkınmaya Katkı

İşitme Cihazı Alırken Nelere Dikkat Etmelisiniz?

Kandıra’da Aşık Mahzuni Şerif Gecesi Duygu Dolu Anlara Sahne Oldu

GÖLCÜK’TE KORUNMASI GEREKEN KÜLTÜR VARLIĞI BİNANIN RESTORASYONU DEVAM EDİYOR

GÖLCÜKLÜ ÇOCUKLAR VE GENÇLER SANAT DOLU 3 GÜN GEÇİRDİ

Kasap Hızır 41 ile Antikkapı lezzetleri artık evinizde

GTO; YALIN DÖNÜŞÜM PROGRAMLARI İLE ÜYELERİNİN VERİMLİLİĞİNİ ARTIRMAYA DEVAM EDİYOR

TÜRKER YILMAZ: “İLÇEMİZDE İÇMESUYU VE KANALİZASYON HATTI ÇALIŞMALARI ARALIKSIZ SÜRÜYOR”

Yeniden Refah Partisi Gebze İlçe Haftalık Yönetim Kurulu toplantısı

Başkan Büyükakın, yeni yapılan Karamürsel Otobüs Terminali’ni inceledi

Kandıra sahillerinde çadır denetimi

Bugün hangi eczaneler nöbette?

Kocaeli'de fırtına uyarısı verildi

Dolar bugün ne kadar?

Kara Yollarında Durum

Altın fiyatları ne kadar oldu?

İzmit’te riskli bölgeye güvenlik kalkanı

Encümen ihlallere izin vermiyor

Büyükşehir’den ulaşımda konfor hamlesi

DARICA MİLLET BAHÇESİ’NE YERALTI SUYU DESTEĞİ

Sıcak Havalarda Burun Kanamalarına Dikkat !

Yükleniyor

2025 yılında 500 milyon dolar yatırım yapacak Akkök Holding, yüksek teknoloji ve yerlileşmeyle büyüyecek

Coolaer, Eurasia Rail 2025’te ileri soğutma teknolojileriyle öne çıktı

Canovate Group, Eurasia Rail 2025’de gövde gösterisi yaptı

Limak, Global Engineer Girls projesi ile artık İspanya’da

VUSLAT DERNEĞİ KURBAN ÇALIŞMALARINA BAŞLADIĞINI DUYURDU

İsrail, Gazze'deki katliama devam edeceklerinin mesajını net bir şekilde verdi

Tarihin en uzun eve dönüş kuyruğu

Gazze'de can kaybı 47 bini geçti

Biden durdu, Trump izin verdi! Gelir gelmez İsrail'e sevkiyat yaptı

ABD Başkanı Trump: 1 milyon Filistinli bu iki ülkeye taşınmalı! Gazze'yi tamamen temizleyip 'Bitti' demeliyiz"

Mermerler Holding’de Hisse Usulsüzlüğü İddiası: Zafer Murat Mermer’den Yasal Hamle!

LÖSEV GÖNÜLLÜ KOROSU, İBB KOROLAR FESTİVALİNDE FARKINDALIK YARATTI

Türkiye 12 şehidine ağlıyor! Hepsinin ayrı bir hikayesi vardı

İzmit Belediyesinden Kur’an Kursu öğrencilerine ikram sürprizi

Çiftçi, geleceğin büyük piyanistini ağırladı

Genel Başkan Ahmet Sevim: “Site değil, silahlı karargâh! Bu düzen değişecek!”

DENİZLİ EĞİTİM GÜCÜ SEN EĞİTİM ÖĞRETİM YILINI DEĞERLENDİRDİ

İBB’NİN 32’NCİ İSTİHDAM OFİSİ BAKIRKÖY’DE AÇILDI 5 YILDA 260 BİN KİŞİYE İŞ BULUNDU

Otel faciasının duruşmasında ikinci gün başladı

Türk İş Konfederasyonu, Eylem Sürecini Durdurma Kararı Aldı

Yozgat Belediye Başkanı’nın AK Parti’ye katılması gündemde

Bahçeli’den “Yargılama TRT’den yayınlansın” çağrısına destek

SERVET TURAN: “GENEL BAŞKANIMIZIN YANINDAYIZ, HUKUKU SİYASETE ALET ETTİRMEYECEĞİZ”

Dilovası Belediyesi Temmuz Meclis Toplantısı Yapıldı

15 TEMMUZ MİLLÎ BİRLİK RUHU KOCAELİ İL MİLLÎ EĞİTİM KOODİRNESİNDE SANAT VE KÜLTÜRLE GELECEĞE TAŞINIYOR

Büyükakın, Murat Aydın ve yönetimini kabul etti

Önal bu kez siyasi partileri ağırladı

YAKLAŞIK 500 KİŞİ ANKARA’DA

KGF Desteği Beklentiyi Karşılamadı: CHP’li Nail Çiler’den Sert Eleştiri

ERBAKAN’DAN ENGİN KILIÇ’A TAKTİR BELGESİ

Dolar bugün ne kadar?

Altın fiyatları ne kadar oldu?

Vergi Borcunuz mu Var? Yeni Mali Düzenme Yürürlüğe Girdi

Dolar bugün ne kadar?

Altın fiyatları ne kadar oldu?

Paybull'un faaliyet izni iptal edildi

Milyonlarca emekli için kritik adım! Öne çekildi

Dolar bugün ne kadar?

Altın fiyatları ne kadar oldu?

Dolar kaç TL oldu, Euro ne kadar?

Başarılı Karatecilerden Başkan Büyükgöz’e Ziyaret

“4 Mevsim Uludağ”

“4 Mevsim Uludağ”

Kocaelispor’a Galatasaray’dan kaleci transferi!

Kocaelispor’un unutulmaz futbolcusu entübe edildi

Kocaelispor’a gururlandıran sponsorluk! Dünya devi destek oldu

AKUT Spor Kulübü Sporcusu Derin Deniz Sorguç'tan Avrupa Şampiyonluğu

Körfez’e dev spor tesisi için ihale yapıldı

Başiskele’de dağ koşusu heyecanı yaşandı

İzmitli yüzücü, Avrupa’da üst üste altın madalya kazandı

LİG TABLOSU

Takım O G M B Av P
1.Galatasaray 36 30 1 5 60 95
2.Fenerbahçe 36 26 4 6 51 84
3.Samsunspor 36 19 10 7 14 64
4.Beşiktaş 36 17 8 11 23 62
5.İstanbul Başakşehir 36 16 14 6 4 54
6.Eyüpspor 36 15 13 8 5 53
7.Trabzonspor 36 13 11 12 13 51
8.Göztepe 36 13 12 11 9 50
9.Rizespor 36 15 17 4 -6 49
10.Kasımpaşa 36 11 11 14 -1 47
11.Konyaspor 36 13 16 7 -5 46
12.Alanyaspor 36 12 15 9 -7 45
13.Kayserispor 36 11 13 12 -12 45
14.Gazişehir Gaziantep 36 12 15 9 -5 45
15.Antalyaspor 36 12 16 8 -25 44
16.Bodrum FK 36 9 17 10 -17 37
17.Sivasspor 36 9 19 8 -16 35
18.Hatayspor 36 6 22 8 -27 26
19.Adana Demirspor 36 3 28 5 -58 2

YAZARLAR

Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.